มีการอัพเดทข้อมูลตัวเลขขยะอิเล็กทรอนิกส์ช่วงท้ายบทความ
ช่วงปลายปีที่ผ่านมา AIS ผุดโครงการ AIS E-waste ทำจุดรับทิ้งขยะอิเล็กทรอนิกส์จำพวกมือถือเก่าตาม AIS Shop เพื่อนำไปกำจัดอย่างถูกวิธี โครงการนี้ได้รับความสนใจจากสังคมไม่น้อย
Blognone สัมภาษณ์ คุณนัฐิยา พัวพงศกร หัวหน้าแผนกงานพัฒนาธุรกิจอย่างยั่งยืน AIS ผู้จัดทำโครงการ AIS E-waste เพื่อขยายผลเพิ่มเติมว่า นอกจากทำจุดรับทิ้งแล้ว กระบวนการอื่นนอกเหนือจากนี้คืออะไร ขยะอิเล็กทรอนิกส์ อย่างมือถือ หูฟัง เมื่อทิ้งแล้วมันถูกนำไปที่ไหนต่อ และการกำจัดอย่างถูกวิธี ต้องเป็นอย่างไร
คุณนัฐิยา บอกว่า ในฐานะที่ AIS เป็นคนขายมือถือ มองเห็นพฤติกรรมว่าคนยุคนี้เปลี่ยนมือถือกันบ่อยขึ้น บางคนเปลี่ยนทุกปีด้วยซ้ำ อาจเป็นเพราะรู้สึกว่าเครื่องเดิมการทำงานเริ่มช้าลง อยากได้เครื่องใหม่เพราะมีฟีเจอร์และเทคโนโลยีดีกว่า กล้องสวยกว่า
คำถามคือมือถือเครื่องเดิมไปอยู่ที่ไหน
"หากสภาพเครื่องยังส่งต่อได้ ผู้ใช้งานก็อาจส่งเครื่องต่อให้คนในครอบครัว หรือถ้าเอาไปขายก็ยังมีตลาดมือสองรองรับ แต่ถ้าตัวเครื่องผ่านการใช้งาน 4-5 ปีขึ้นไป มีโอกาสที่มือถือเครื่องนั้นไม่สามารถใช้งานต่อได้ ผู้ใช้งานไม่รู้จะเอาทิ้งที่ไหน หลายคนอาจเก็บไว้ในลิ้นชัก หรือบางคนทิ้งไปเลยกับขยะมูลฝอยทั่วไป ซึ่งอันตรายมาก" คุณนัฐิยา กล่าว
นิยามซากเครื่องใช้ไฟฟ้าและอุปกรณ์อิเล็กทรอนิกส์ หรือ WEEE (Waste from Electrical and Electronic Equipments) ตามที่ The European WEEE Directive หรือระเบียบของ EU ว่าด้วยเรื่องขยะอิเล็กทรอนิกส์ ระบุไว้ว่า มี 10 ประเภทคือ
แต่ขยะที่ AIS รับทิ้งจะจำกัดแค่มือถือ หูฟัง สายชาร์จ พาวเวอร์แบงค์ แบตเตอรี่ เท่านั้น ซึ่งเป็นอุปกรณ์ที่เกี่ยวข้องกับโทรศัพท์มือถือ เป็นธุรกิจของ AIS และเป็นผู้ขายสินค้าเหล่านี้ให้ผู้บริโภคโดยตรง จึงต้องมีส่วนรับผิดชอบต่อสังคมด้วย
คนทั่วไปสามารถหาจุดรับทิ้งได้ตาม ร้านค้า Telewiz และ AIS Shop เป็นกล่องเล็กๆ มีช่องให้หยอดขยะเหล่านี้ลงไปทิ้งได้ แล้ว AIS จะรับไปกำจัดต่อให้อย่างถูกวิธี
ข้อมูลจากกรมควบคุมมลพิษระบุว่า ถ้าทิ้งซากมือถือ, แบตเตอรี่ปนไปกับขยะมูลฝอย ส่วนเปลือกที่ห่อหุ้มของเครื่องโทรศัพท์และแบตเตอรี่จะเสื่อมสภาพหรือผุกร่อน สารเคมีที่เสื่อมสภาพภายในจะไหลออกมาสู่สิ่งแวดล้อม สารพิษนี้ก็จะเข้าสู่ระบบนิเวศน์และระบบห่วงโซ่อาหาร ผ่านทางดิน น้ำ และอากาศ ไม่ว่าจะเป็น ตะกั่ว แคดเมียม สารทนไฟ เบริลเลียมที่ใช้ในสปริงและตัวเชื่อม นิกเกิล ซึ่งเป็นองค์ประกอบของแบตเตอรี่ และเป็นสารก่อมะเร็งแทบทั้งสิ้น
คุณนัฐิยาบอกว่า จริงๆ แล้ว ในไทยมีชุมชนคัดแยกขยะอิเล็กทรอนิกส์ 100 กว่าชุมชนใน 17 จังหวัด ในกรุงเทพเองก็มีอยู่แถวจตุจักร ในภาคอีสานก็มีอยู่หลายที่เหมือนกัน
แต่ในกระบวนการคัดแยกมันเป็นอันตรายต่อสุขภาพ เคยมีการสำรวจสุขภาพของคนในชุมชนคัดแยกขยะอิเล็กทรอนิกส์ พบว่า ในเลือดมีสารปนเปื้อนตะกั่วในปริมาณสูง เนื่องจากในกระบวนการคัดแยกมันต้องแงะ แกะ ทั้งหมด เอาส่วนเฉพาะที่จะขายได้ออกไป ส่วนที่ขายไม่ได้ก็เอาไปทำลาย ในวิธีที่ทั้งถูกต้องและไม่ถูกต้อง
คุณนัฐิยาบอกว่า กระบวนการนี้ก็ยากเหมือนกัน เพราะในประเทศไทยมีโรงงานที่สามารถคัดแยก และกำจัดอย่างถูกวิธีและเป็น zero landfill น้อย ทาง AIS ต้องไปหาดีลกับพันธมิตรโรงงานหนึ่งที่สามารถการันตีได้ว่า มีกระบวนการคัดแยะขยะอิเล็กทรอนิกส์อย่างถูกวิธี คือโรงงานในเครือบริษัท โทเทิล เอนไวโรเมนทอล โซลูชั่นส์ (TES)
กระบวนการคัดแยกของโรงงานคือ
คัดแยกส่วนประกอบต่างๆ ของโทรศัพท์มือถือออกจากกัน ได้วัสดุ เช่น พลาสติก Housing + Keypads, PCB Board, li-ion Battery เหล็ก อะลูมิเนียม และ ทองแดง
ส่งวัสดุหลักพวกเหล็ก พลาสติก และอะลูมิเนียม เข้าสู่โรงหล่อเพื่อเริ่มกระบวนการรีไซเคิล ขั้นตอนนี้สามารถทำที่เมืองไทยได้
แต่วัสดุอื่น เช่น PCB Board และ li-ion Battery จะต้องเข้าโรงหล่อที่ TES สิงคโปร์เพื่อสกัดโลหะมีค่าจากวัสดุนั้นๆ
ตัว PBC Board สามารถสกัดออกมาเป็น ทอง เงิน และพัลลาเดียม ทาง TES จะขายคืนกับให้ผู้ผลิตเพื่อผลิตเป็นสินค้าใหม่ต่อไป ส่วนทองและเงิน ยังสามารถขายร้านจิลเวลรี่เพราะเป็นทอง 99.99% เพื่อนำไปทำเป็นทองแท่ง ทองรูปพรรณ หรือเครื่องประดับต่างๆ
แบตเตอรี่ li-ion สกัดออกมาเป็นโคบอลต์และลิเทียมได้ สามารถขายกลับไปให้ผู้ผลิตเพื่อเป็นส่วนประกอบผลิตภัณฑ์ต่อไปได้ หรือขายให้กับผู้ประกอบการที่ประกอบอุตสาหกรรมประเภทยา เซรามิก หรือแก้วก็ได้เช่นกัน
หลังจาก AIS E-waste เปิดบริการมาระยะหนึ่ง ตัวเลขขยะอิเล็กทรอนิกส์อย่างเป็นทางการ นับตั้งแต่เดือนตุลาคม 2019 - มกราคม 2020 พบว่ามือถือมีเกิน 1,200 เครื่องแล้ว
คุณนัฐิยา พูดถึงเป้าหมายของโครงการ AIS E-Waste ว่า ต้องการร่วมมือกับพันธมิตรมากขึ้นเรื่อยๆ และหลากหลาย เพื่อให้แน่ใจได้ว่าจุดรับจากประชาชนจะมีสูงขึ้น เพราะลำพัง AIS ทำคนเดียวไม่เพียงพอ
และต้องทำควบคู่ไปกับการทำประชาสัมพันธ์ให้คนรับรู้ ถือเป็นส่วนสำคัญที่สุด เมื่อคนรับรู้ถึงอันตรายของขยะอิเล็กทรอนิกส์ว่ามันสามารถกลับคืนมาสู่เราผ่านอาหาร น้ำได้ พวกเขาจะรู้สึกอยากนำมาทิ้งให้ถูกวิธี